Yazım: Gene Türklerin pek sevmediği konuya geldik: Okumak ve yazmak…İnşaat projelerinde, başarılı bir planlama kadar önemli bir konu daha varsa, o da kontrat yönetimi ve onun uygulamalarıdır. Ancak okumayı pek sevmediğimiz için bu konu hep geri planda kalır. Proje ne kadar iyi planlanmış olursa olsun, yanlış seçilmiş ya da kötü yönetilen bir kontrat tüm işi sekteye uğratabilir. Türkiye’de kontrat yönetiminin esamesi okunmaz. Ne birisinden bir şey talep ederken kontrata bakarız, ne de gelen bir talebi yanıtlarken sözleşmeye döneriz. “Zaten matbu kontrattır” deyip geçeriz. Bizden çok fazla kontrat uzmanı çıkmaz çünkü doğru olanı yapmayı sevmiyoruz, neden bilmiyorum. Bu konuda gerçekten başarılı olan İngilizler ise ilginçtir…

Evet daha önce kalifiye çalışan bulmanın zorluklarından bu konuyu senin nasıl avantaja çevirebileceğinden bahsetmetmiştim. Kontrat Yönetimi seni bu konuda yıldız yapabilir. Çünkü bu konuyu ne anlayan var ne uygulayan. 

Bu yazıda, sahada sıkça karşılaşılan sözleşme türlerini ve etkili kontrat yönetiminin püf noktalarını şantiye pratiğiyle harmanlayarak ele alıyoruz.

1. Kontrat Yönetimi Nedir?

Kontrat yönetimi; sözleşmenin oluşturulmasından projenin sonuna kadar geçen süreci kapsayan, hem hukuki hem de teknik yönleri olan bir disiplindir. Bu süreç; tarafların hak ve yükümlülüklerini, ödeme planlarını, değişiklik prosedürlerini ve uyuşmazlık çözüm yöntemlerini içerir.

2. Sözleşme Türleri ve Sahadaki Yansımaları

1. Sabit Fiyatlı (Lump Sum) Sözleşmeler

Tanım: Proje tamamı için sabit bir bedel belirlenir. Yüklenici, belirlenen kapsam dahilinde tüm işi bu fiyatla tamamlamayı taahhüt eder.

Avantaj (İşveren için): Maliyet netliği sağlar.

Risk (Yüklenici için): Tasarım değişiklikleri, fiyat artışları gibi belirsizliklerde büyük zarara uğrayabilir.

Sahadaki Yansıma:

• Yüklenici değişiklik taleplerini “iş artışı” olarak fiyatlandırır.
• En küçük değişiklik bile maliyeti tetikler.
• Kalite düşebilir; yüklenici maliyeti kısmaya çalışır.

Örnek Vaka: Bir belediye binası projesinde, tasarım tam netleşmeden iş başlatıldı. Tasarımdaki değişiklikler yükleniciye iş artışı olarak yansıdı, bütçe aşıldı ve proje gecikti.

2. Birim Fiyatlı (Unit Price) Sözleşmeler

Tanım: İş kalemlerine göre birim fiyatlar belirlenir; toplam ödeme gerçekleşen metrajlara göre yapılır.

Avantaj: Kapsam değişikliklerine daha esnektir.

Risk: Gerçekleşen metrajların öngörülenden fazla çıkması toplam maliyeti artırabilir.

Sahadaki Yansıma:

• Metraj kontrolü ciddi önem taşır.
• Ölçüm tartışmaları, teknik ofis ve hakediş birimlerini meşgul eder.
• İşin ilerleyişi ölçümle birebir takip edilir.

Örnek Vaka: Yol projesinde kazı metrajı beklenenden fazla çıktı. Metraj anlaşmazlıkları nedeniyle ödeme süreçleri gecikti, yüklenici nakit sıkıntısı yaşadı.

3. Maliyet + Kâr (Cost Plus) Sözleşmeler

Tanım: Gerçekleşen maliyetlerin üzerine önceden belirlenen bir kâr oranı eklenerek yükleniciye ödeme yapılır.

Avantaj: Hızlı mobilizasyon ve kapsamı netleşmemiş işler için idealdir.

Risk: Maliyet denetimi zayıf yapılırsa şişirme riski vardır.

Sahadaki Yansıma:

• Detaylı belge ve rapor takibi gerekir (faturalar, irsaliyeler, adam/saat).
• İşveren sürekli denetim yapar; yüklenici bu denetime hazır olmalı.
• Güven esasına dayalı işlerdir, ancak kötü yönetilirse suistimale açıktır.

Örnek Vaka: Acil tesis bakımında cost-plus model kullanıldı. Belgeler düzenli toplanmayınca denetim krizi çıktı, güven sarsıldı.

4. Zaman ve Malzeme (Time & Material) Sözleşmeler

Tanım: Çalışan saat başına ve kullanılan malzeme maliyetine göre ödeme yapılır. Genellikle kısa süreli veya acil işler için kullanılır.

Avantaj: Kapsamı net olmayan veya değişken işler için esnek ve hızlı çözüm sağlar.

Risk: Yüklenicinin iş gücü ve malzeme kullanımını artırması, maliyetin hızla artmasına yol açabilir.

Sahadaki Yansıma:

• Adam/saat çizelgeleri ve malzeme kayıtları hayati önem taşır.
• İşveren ön onay sistemi kurmazsa suistimal riski yükselir.
• Genellikle teknik ofisler tarafından detaylı denetim gerektirir.

Örnek Vaka: Su kaçağı müdahalesi sırasında adam/saat tabloları düzgün tutulmadı. Faturalar şişirilmiş göründü ve ödeme gecikti.

FIDIC Sözleşmeleri ve Uygulama Prensipleri

FIDIC, dünya genelinde kullanılan model sözleşme sistemidir. Aşağıda en bilinen dört FIDIC kitabının sahadaki karşılıkları anlatılmıştır:

1. Kırmızı Kitap

• Tasarım: İşveren
• İnşa: Yüklenici
• Kullanım: Yol, baraj, altyapı
• Sahadaki Etki: Tasarım sorumluluğu işverendedir. Yüklenici sadece uygulama yapar.

2. Sarı Kitap

• Tasarım + İnşa: Yüklenici
• Kullanım: Enerji tesisleri, endüstriyel projeler
• Sahadaki Etki: Yüklenici daha fazla sorumluluk alır. Teknik denetim azalır.

3. Gümüş Kitap (Anahtar Teslim – EPC)

• Tüm Sorumluluk: Yüklenicide
• Kullanım: Rafineri, enerji santrali
• Sahadaki Etki: İşverenin müdahalesi minimumdur. Risk yükleniciye aittir.

Gerçek Vaka: EPC modeliyle yapılan doğalgaz çevrim santralinde tasarım hatası imalatı etkiledi. Tüm sorumluluk yüklenicide olduğu için işveren sorunsuz çıktı, yüklenici ağır zarara uğradı.

4. Altın Kitap (DBO – Tasarla, İnşa Et ve İşlet)

• Kapsam: Tasarım + İnşaat + İşletme
• Kullanım: Su arıtma, çevre projeleri
• Sahadaki Etki: Uzun vadeli kaliteye odaklanılır. Sözleşmeler 20+ yıl sürebilir.

“İyi yazılmış bir sözleşme, kötü giden bir projeyi bile kurtarabilir.”

4. Kontrat Yönetimi ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Sözleşme Kapsamı: Açık, net ve yorum farkı bırakmayacak şekilde yazılmalı.
• Ödeme Planı: Nakit akışı sağlıklı kurulmalı, gecikme cezaları net olmalı.
• Değişiklik Yönetimi: Change order prosedürleri tanımlanmalı.
• Uyuşmazlık Çözümü: Tahkim mi, mahkeme mi? Netleştirilmeli.
• İletişim Yönetimi: Kim neyi, ne zaman onaylar? Protokolü yazılmalı.

5. Sık Yapılan Hatalar

• İşin kapsamı tam netleştirilmeden sözleşme imzalanması
• Proje başladıktan sonra kontratın rafta kalması – kimse okumuyor!
• Fiyat artış mekanizmalarının (escalation) ihmal edilmesi
• Risklerin tek tarafa yüklenmesi – sözleşmenin dengesiz olması

6. Sonuç

Şantiyede iyi planlama kadar, iyi hazırlanmış ve doğru yönetilen bir sözleşme de projenin kaderini belirler. Sözleşmeler yalnızca hukuki belgeler değil, projeyi yönetmenin temel araçlarıdır. Riskin nerede olduğu, yükümlülüğün kimde olduğu ve sürecin nasıl yönetileceği sözleşmeyle başlar, sözleşmeyle biter.

“Kontratla kazanırsın, kontratla kaybedersin.”

Umarım youtube kanalımı takip ediyorsunuz ayrıca instagram ve facebookta da takibiniz devam ediyordur, abone olursanız yazılarımı email olarak alırsınız hemen okuma fırsatınız olur benden söylemesi tabi, keyfiniz bilir… Ayrıca proje yönetimi konularında daha fazla bilgi için blogun bu bölümüne bir göz atın.